دیابت بزرگسالان و دیابت غیر وابسته به انسولین ( این اصطلاحات امروزه دیگر استفاده نمی شوند.) علیرغم اینکه اکثر دیابتی های نوع دو را افراد بالای 50 سال تشکیل می دهند ولی کودکان و نوجوانان نیز در معرض ابتلا به این بیماری هستند. چاقی، بی تحرکی و زمینه مستعد خانوادگی از جمله عواملی است که موجب ابتلای به این بیماری و یا پیشرفت آن میشود.
در این مقاله بعد از رسیدن به شناختی دقیق از بیماری دیابت، علائم، خطرات و علل آن به شکل مفصل و علمی به روشی نوین در درمان دیابت خواهیم پرداخت.
مقاومت به انسولین در دیابت نوع دوم
اکثر دیابتی ها را مبتلایان به دیابت نوع دو تشکیل می دهند. بر خلاف دیابتی های نوع 1، که ترشح انسولین از لوزالمعده شان به کلی قطع شده است، در دیابتی های نوع 2 لوزالمعده همچنان قادر به تولید انسولین می باشد. ولی انسولین در بدن این افراد توانایی لازم را برای هدایت قند به درون سلول ها ندارد. این مشکل به دلیل بروز اختلالاتی در ناحیه گیرنده سلول، که محل تأثیر انسولین بر روی سلول است، و یا پیدایش نواقصی در ساختار انسولین به وجود می‌آید. این حالت تدافعی در بدن دیابتی های نوع 2، مقاومت به انسولین نامیده می شود.
چنانچه قند موجود در خون نتواند وارد سلول ها شود، در رگ ها انباشته شده و نتیجه آن افزایش قند خون است. بر اثر افزایش قند خون ترشح انسولین از لوزالمعده نیز افزایش یافته و این تجمع انسولین در سیستم گردش خون سبب عارضه ای تحت عنوان “هایپر انسولین” شده و در دراز مدت موجب ناراحتی های عروقی میشود.
به مرور زمان، قند خون بالای ناشی از عدم کنترل صحیح دیابت می تواند تأثیرات جبران ناپذیری را بر روی اعضای مختلف بدن داشته باشد. گاهی تأثیرات منفی قند خون بالا مستقیماً متوجه سلول های بتا (انسولین ساز) در لوزالمعده گشته و از میزان انسولین ترشح شده می کاهد.
پیشگیری و کنترل دیابت نوع دو
تشخیص سریع و به موقع این بیماری می تواند از عوارض و مشکلات آتی آن همچون ناراحتی های قلبی، نابینایی، فشار خون بالا، اختلالات عصبی و نارسایی های کلیوی پیشگیری کند. خوشبختانه در بسیاری از مواردِ ابتلا به دیابت نوع 2 ، ترکیبی از رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم و مصرف قرص های کاهش دهنده قند خون (که به تشخیص پزشک معالجتان برای شما تجویز می شود) می تواند به کنترل دیابت آن کمک کند. به هر حال مصرف قرص و در موارد خاص انسولین، برای کنترل دیابت در این دسته از مبتلایان لازم و ضروری است.
این بیماری در میان میانسالان شایع تر است ولی امروزه به دلیل بی تحرکی و چاقی کودکان، روند ابتلا به این بیماری در بین آنان رو به افزایش است.
انجمن دیابت گابریک
دیابت نوع 2 شایعترین نوع دیابت بوده و %90 موارد بیماری را به خود اختصاص داده اسـت. شـیوع دیابـت نـوع 2 پیوسـته در حـال افزایش است و میزان بروز دیابت نوع 2 در كودكان نسبت به گذشته تقریباً ده برابر شده است. تخمین زده شده كه در حال حاضر تعداد بیماران دیابتی در ایران حدود 1/5میلیون نفر می‌باشد.
ابتلا به دیابت به علت ایجاد عوارض باعث تحمیل رنج و هزینه زیادی برای بیمار میشود كه این عوارض شامل افزایش خطر بیماریهای قلبی- عروقـی، بیمـاری مرحلـه انتهـایی كلیـوی، كـوری و آمپوتاسـیون انـدام تحتانی است.
افراد دارای دیابت در خطر بیشتر بیماری عروق کرونر، بیماری عروق محیطی، سکته مغزی، فشار خون بـالا، چربـی بـالا و چاقی هستند. به طور کلی شناسایی ریسک فاکتورهای دیابت و سعی در برطرف ساختن آنها میتواند از دیابت نوع 2 جلـوگیری کـرده یا بروز آن را به تعویق اندازد. همچنین آشنایی با اصول درمانی در دیابت نیز یک ضرورت به نظر میرسد[1].
[1] مجله علمی پژوهشی دانشگاه شهید صدوقی یزد
عوامل خطر دیابت نوع 2
ســابقه فــامیلی
دیابـت نـوع 2 یـک بیماری فامیلی اسـت واستدلال‌های متقاعد کننده‌ای در حمایـت از ایـن موضـوع وجـود دارد.
ارتباط ژنتیک با دیابت نوع 2 نسبت به ارتبـاط آن بـا دیابـت نوع 1 قویتر است. عوامل ژنتیکی نقـش مهمـی در بـروز دیابـت نوع 2 دارند، با این که هنوز بسیاری از ژنهای زمینه سـاز ابـتلا بـه دیابت شناخته نشده اسـت ولـی مـشخص اسـت کـه ایـن بیمـاری پلیژنیک و چند عاملی می‌باشد.
لکوس‌های ژنتیکـی متنـوعی در استعداد ابتلا به این بیماری نقش دارند. فاکتورهای محیطـی (نظیـر تغذیــه و فعالیــت فیزیکــی) نیــز در بــروز فنــوتیپی آن مــؤثر هستند. میزان بروز دیابت نوع 2 در دو قلوهـای یکـسان بـین 70 تا 90 درصد است و اگر یکی از قل‌هـا مبـتلا بـه دیابـت باشـد ، احتمال درگیری دیگری %50 می‌باشد. افرادی که یکی از والدین آنها مبتلا به دیابت نوع 2 هـستند در معـرض خطـر بیـشتری بـرای ابتلا به دیابت قرار دارند، همچنین در میان افـراد چـاق بـا والـدین دیابتی شیوع دیابت نـوع 2 نـسبت بـه افـرادی کـه والـدین دیـابتی ندارند بالاتر اسـت. اگـر یکـی از والـدین مبـتلا بـه دیابـت نـوع 2 باشند، خطـر بـروز بیمـاری در فرزنـدان %20 اسـت و اگـر هـر دو والدین مبتلا باشند خطر بروز بیماری به %40 میرسد.
چاقی
مطالعـات مختلـف نـشان داده‌انـد کـه چـاقی در پـاتوژنز دیابت نوع 2 نقش دارد.
به طور کلی پذیرفته شده که چاقی مـسئول ظاهر شدن بیمـاری در افـرادی اسـت کـه از لحـاظ ژنتیکـی مـستعد هستند. سـازمان بهداشـت جهـانی در سـال 1980بیـان کـرد، چـاقی مهمترین ریسک فاکتور دیابت نوع 2 است.
در میـان افرادی کـه چاق نیستند و والدین دیابتی دارند شیوع دیابت نسبت به افرادی کـه چاق هستند کمتر است. چـاقی‌هـای مرکـزی و چـاقی هـای قـسمت بالای بدن با خطر بروز دیابت همراه است. چاقی‌های مرکزی همچنین با شیوع بالای بیماریهای عـروق کرونـری، هیپرانـسولینمی، هیپرتریگلیــسریدمی، هیپرکلــسترولمی، فــشار خــون و اخــتلالات هورمونهـای جنـسی همـراه اسـت.
تغییـرات شـیوه زنـدگی مربوط به چاقی، رفتارهای تغذیه‌ای و فعالیت فیزیکی نقش اصلی را در پیشگیری و درمان دیابت نوع 2 بازی می‌کند. مطالعـات مقطعـی در چندین گروه قومی نشان دادند که شیوع دیابت در میان افـراد بـا فعالیت بدنی کم 2 تا 3 برابر بیشتر از افراد فعال است. چندین مطالعه آینده نگر نشان دادند که حتـی فعالیـت فیزیکـی متوسـط مـی‌توانـد سبب کاهش دیابت شود.
سن
با افزایش سن شیوع دیابـت افـزایش مـی‌یابـد، ایـن بـدان علت است که با افزایش سن فرد دچار کاهش فعالیـت فیزیکـی وافزایش وزن میشود و این افـزایش وزن سـبب ذخیـره چربـی دراطراف شکم و بالای بدن خصوصاً در زنان بعد از منوپوز میشود.
فعالیت کمتر و افزایش وزن باعـث کـاهش فعالیـت انـسولین بـدن شده و مقاومت به انسولین ایجاد میشود.
نژاد
اگر چه محیط یک عامل موثر در پیشرفت دیابـت اسـت ولی در گروههای نژادی مختلف، شیوع دیابـت متفـاوت اسـت و فاکتورهایی چون چاقی، عدم فعالیت فیزیکـی و رژیـم غـذایی در بروز دیابت دخالت دارد.
دیابت بارداری
عدم تحمل گلوکز با شدت متغیـر کـه اولـین بار در طی بارداری شروع و یا تشخیص داده شود، دیابت بارداری گفته میشود و یا دیابت بارداری به شرایطی اطلاق میگـردد کـه سطح گلوکز خون در طی بارداری بـالا رفتـه و علائـم دیابـت درخانم بارداری که قبلاً دیابـت بـرایش تـشخیص داده نـشده ایجـاد شود.
فـشار خون
فـشار خـون بـالا میتواند یـک نـشانه زودرس مقاومت انسولین به علت چاقی مرکزی باشد. یـک فرضـیه فرعـی این است که بالا رفتن فـشار خـون یـک مـارکر اخـتلال عملکـرد انـدوتلیال است، کـه آن نیـز یـک ریـسک فـاکتور مقاومـت بـه انسولین، دیابت نوع 2 و بیماری عروقی است. فشار خـون در 70 درصد بیماران دیابتی دیده میشود و خطر پیشرفت دیابـت در افراد با فشار خون 2 برابر بیشتر است.
بخش متابولیک بیمارستان میلاد و درمان دیابت نوع 2
این بخش در بیمارستان میلاد اصفهان طبقه 4 ضلع شرقی واقع شده ، دکتر مجید کلاهدوزان به همراه تیم تخصص خود در زمینه بیماری های متابولیک (فشارخون ، دیابت ، چربی خون ، کبد چرب و…) فعالیت دارند. سلامت جویان در طول دوره درمان توسط کارشناسان کلینیک مورد ارزیابی و بررسی قرار میگیرند.
متد عملکردی کلینیک در درمان دیابت
پروتکل روانشناسی در درمان دیابت
- تغییر افکار مراجع در جهت اینکه سلامت جو ، خود و بدن خود را دوست داشته باشدو بداند که دیابت نشان دهنده غفلت فردنسبت به خود و عدم توجه و مراقبت از آن است.هرفرد باید بداند که مسئول بدن خود می باشد و باید برای سلامتی بدنش تلاش بیشتری بکند. باید بداند که دیابت انتهای راه نیست و قابل کنترل می باشد اما درصورتی که راه اصولی درمان را بداند.
- درجلسه دوم مدیریت خواب و اصول بهداشت خواب آموزش داده می شود. راهکارهایی درجهت مدیریت هرچه بهتر شدن کیفیت خواب به سلامت جو ارائه می شود.
- مهارتهای کنترل استرس آموزش داده می شود. استرس سطح هورمون کورتیزول فرد را افزایش میدهد ، سطح ایمنی بدن را پایین می آورد و باعث افزایش قندخون بدن می شود. با آموزش های لازم مهارت های کنترل استرس به سلامت جو یادآوری میشود اما هر فرد باید درجهت کنترل و مدیریت استرس خود تلاش کند.
- آموزش مهارت های مدیریت خشم .
- آموزش مهارت نه گفتن به خود و دیگران.
- آموزش مدیریت و اصول برنامه ریزی روزانه .
- انگیزه های فرد بررسی و روی انگیزه های ورزشی سلامت جو کار می شود.
- آموزش مهارت حل مسئله.
- آموزش مهارت های مدیریت فکر و افکار منفی.
- بررسی عادت های غلط و آموزش life style.
پروتکل تغذیه در دیابت
- آموزش نحوه صحیح کنترل و مصرف داروهای قند خون در افراد دیابتی و ارائه نکات لازم.
- ارائه توصیه های تغذیه ای لازم شامل:
- بدون هماهنگی بامتخصص تغذیه از جابه جاکردن مواد غذایی بین وعده های مختلف پرهیز کنیدچرا که این امر سبب می شود میزان CHO موجود درهروعده غذایی تغییر نماید و تنظیم قند شما بهم بخورد.
- تاحد امکان سعی کنید میزان مصرف قرص های پایین آورنده قند خون وزمان مصرف وعده های غذایی دارای نظم باشد و از تغییر دادن آن خودداری کنید.
- به افراد دیابتی توصیه میشود از مصرف زیاد قند و شکر ، مربا و عسل ، شربت و نوشابه و سایر مواد غذایی که در آنها از شکر استفاده شده پرهیز کنند.
- همراه با غذا به میزان کافی از گروه سبزی ها استفاده کنید.
- مصرف میان وعده ها الزامی است.
- از نانهای سبوسدار و غلات سبوسدار استفاده کنید.
- از مصرف چربی گوشت ها پوست مرغ و ماهی لبنیات پرچرب ، کره خامه ،شیرینی های خامه ای ، چیپس ،کله پاچه و…خودداری کنید.
- بهترین روش پخت برای بیماران دیابتی بخار پز ، آب پز ، پخت در فر و کبابی است.
- از مصرف روغن ها و چربی های جامد پرهیز کنید و از روغن های مایع بخصوص کانولا و زیتون استفاده کنید.
پروتکل تربیت بدنی در درمان دیابت
ورزش حساسیت بدن به انسولین را افزایش داده و باعث تنظیم قند خون می شود.و باعثت کنترل بیماری دیابت میشود. همچنین ورزش کردن در تنظیم فشارخون موثر است. ورزش کردن با کاهش توده چربی بدن به کاهش وزن کمک می‌کند. کاهش وزن ناشی از ورزش، باعث کاهش بافت چربی میشود، بنابراین مقاومت به انسولین در سلولها کاهش یافته و به این ترتیب مصرف داروهای خوراکی پایین آورنده قند خون کم میشود. با انجام ورزش‌های برنامه ریزی شده، بافت چربی کاهش یافته و توده عضلانی افزایش می‌یابد.
ورزش مناسب، تناسب عضلات را بالا میبرد. تحقیقات نشان داده است که انقباضات عضلانی و عمل انسولین هر دو با هم مصرف گلوکز در طول ورزش را زیاد میکنند. و باعث آمادگی عضلات می گردد .ورزش باعث افزایش انرژی و کاهش استرس میشود.
همراه با کنترل مطلوب قندخون و انجام تمرینات ورزشی مرتب، مصرف قرصهای خوراکی در برخی افراد دیابتی غیروابسته به انسولین کم میشود و در بیماران دیابتی دریافت کننده انسولین نیز به علت وضعیت مطلوب متابولیک، میزان انسولین تزریقی کاهش می‌یابد. مطالعات نشان داده است که در ماههای اولیه شروع برنامه های ورزشی، انسولین تزریقی گاهی تا ۲۰% یا حتی بیشتر کاهش می‌یابد.
